स्टारफिश, ज्याला समुद्रातील तारे देखील म्हणतात, हा एकिनोडर्माटा या फिलमशी संबंधित समुद्री इनव्हर्टेब्रेटचा एक प्रकार आहे. ते उथळ किनारपट्टीच्या पाण्यापासून खोल समुद्रापर्यंत जगभरातील महासागरांमध्ये आढळतात. स्टारफिश त्यांच्या विशिष्ट स्वरूपासाठी ओळखले जातात, मध्यवर्ती भागातून अनेक हात बाहेर पडतात. स्टारफिशच्या सामान्य प्रतिमेला पाच हात असतात, तर काही प्रजातींना अधिक हात असू शकतात आणि त्यांचे आकार लक्षणीयरीत्या बदलू शकतात.
काही सामान्य वैशिष्ट्ये आणि स्टारफिशची माहिती आहे:
1. **शरीराची रचना:**
स्टारफिशची शरीराची एक अनोखी रचना असते ज्याला मध्यवर्ती डिस्क-आकाराचे शरीर असते (ज्याला सेंट्रल डिस्क किंवा सेंट्रल डिस्क म्हणतात) ज्यापासून त्यांचे हात पसरतात. मध्यवर्ती डिस्कमध्ये पाचक प्रणाली, जल रक्तवहिन्यासंबंधी प्रणाली आणि पुनरुत्पादक अवयवांसह महत्त्वपूर्ण अवयव असतात.
2. **जल संवहनी प्रणाली:**
स्टारफिशचे सर्वात वैशिष्ट्यपूर्ण वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांची जल संवहनी प्रणाली, जी लोकोमोशन आणि फीडिंगसह अनेक कार्ये करते. ही प्रणाली द्रवपदार्थाने भरलेल्या कालव्या आणि नळीच्या पायांच्या जाळ्याने बनलेली आहे. त्यांचे नळीचे पाय आकुंचन पावून आणि शिथिल करून, स्टारफिश हलवू शकतात, पृष्ठभाग पकडू शकतात आणि त्यांच्या भक्ष्याला हाताळू शकतात.
3. **आहार:**
स्टारफिश हे संधीसाधू शिकारी आणि स्कॅव्हेंजर आहेत. ते प्रामुख्याने लहान इनव्हर्टेब्रेट्स, जसे की मोलस्क, क्रस्टेशियन्स आणि अगदी इतर स्टारफिश खातात. काही स्टारफिशच्या प्रजाती त्यांच्या पोटात फिरवण्याच्या आणि बाहेरून शिकार पचवण्याच्या क्षमतेसाठी ओळखल्या जातात, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या तोंडापेक्षा मोठ्या जीवांना खायला मिळते.
4. **पुनरुत्पादन:**
स्टारफिशच्या सर्वात उल्लेखनीय क्षमतांपैकी एक म्हणजे त्यांची पुनरुत्पादनाची क्षमता. शिकारीमुळे किंवा दुखापतीमुळे स्टारफिशने हात गमावल्यास, तो वेळोवेळी तो हात पुन्हा वाढवू शकतो. काही प्रकरणांमध्ये, मध्यवर्ती चकतीचा एक भाग जोडला गेल्याने नवीन स्टारफिश कापलेल्या हातातूनही वाढू शकतो.
5. **प्रजनन:**
स्टारफिश लैंगिक आणि अलैंगिक अशा दोन्ही पद्धतींनी पुनरुत्पादन करतात. त्यांचे वेगळे लिंग आहेत आणि गर्भाधान सामान्यतः पाण्याच्या स्तंभात बाहेरून होते. एकदा फलित झाल्यावर, अंडी अळ्यांमध्ये विकसित होतात, जी समुद्राच्या तळावर स्थायिक होण्यापूर्वी आणि प्रौढ स्टारफिशमध्ये विकसित होण्यापूर्वी मेटामॉर्फोसिसमधून जातात. काही प्रजाती विखंडन नावाच्या प्रक्रियेद्वारे अलैंगिकपणे पुनरुत्पादन देखील करू शकतात, जेथे स्टारफिशचा तुकडा नवीन व्यक्तीमध्ये पुन्हा निर्माण होऊ शकतो.
६. **निवासस्थान:**
स्टारफिश खडकाळ किनारे, प्रवाळ खडक, वालुकामय तळ आणि सीग्रास बेड यासह विविध सागरी वातावरणात राहतात. ते आंतरभरतीच्या क्षेत्रापासून खोल समुद्राच्या खंदकांपर्यंत अनेक खोलीत आढळू शकतात.
7. **जैवविविधता:**
स्टारफिशच्या 2,000 पेक्षा जास्त प्रजाती आहेत, ज्यामध्ये रंग, आकार आणि रुपांतरांची विस्तृत श्रेणी प्रदर्शित केली जाते. काही प्रजाती तुलनेने लहान असतात, तर काहींचे हात अनेक फुटांपर्यंत असू शकतात. ते विविध आकार आणि नमुन्यांमध्ये येतात, ज्यामुळे ते त्यांच्या सभोवतालच्या वातावरणात मिसळू शकतात.
8. **इकोसिस्टमची भूमिका:**
स्टारफिश हे शिकारी आणि शिकार या दोन्ही रूपात सागरी परिसंस्थेत महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ते विशिष्ट शिकार प्रजातींच्या लोकसंख्येवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करतात आणि पोषक सायकलिंगमध्ये योगदान देतात. तथापि, काही इकोसिस्टममध्ये काही स्टारफिश प्रजातींच्या लोकसंख्येच्या स्फोटांमुळे व्यत्यय आला आहे ज्यामुळे कोरल रीफचा ऱ्हास होऊ शकतो.
हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की स्टारफिश हे आकर्षक प्राणी असताना, त्यांना अधिवासाची हानी, प्रदूषण आणि रोग यासारख्या आव्हानांना देखील सामोरे जावे लागले आहे, ज्याचा काही विशिष्ट प्रदेशांमध्ये त्यांच्या लोकसंख्येवर परिणाम झाला आहे.
स्टारफिश बद्दल 25 तथ्य:
1. स्टारफिश मासे नाहीत; ते एकिनोडर्म्स आहेत, समुद्र अर्चिन आणि वाळूच्या डॉलर्सशी जवळून संबंधित आहेत.
2. हरवलेले अंग पुन्हा निर्माण करण्याची त्यांच्याकडे एक अद्वितीय क्षमता आहे, जी पुन्हा नवीन स्टारफिश बनू शकते.
3. स्टारफिशच्या प्रजातींवर अवलंबून, सामान्यतः 5 ते 40 च्या दरम्यान, वेगवेगळ्या संख्येने हात असू शकतात.
4. ते लाल, नारिंगी, पिवळा, निळा आणि अगदी काळ्या रंगांसह विस्तृत रंगांमध्ये येतात.
5. स्टारफिश त्यांच्या हातांच्या खालच्या बाजूस असलेल्या शेकडो लहान ट्यूब फूट वापरून हलतात.
6. ते जगभरातील महासागरांमध्ये आढळतात, सर्वात उथळ किनारपट्टीच्या पाण्यापासून ते सर्वात खोल महासागराच्या खंदकापर्यंत.
7. स्टारफिशमध्ये एक साधी जलसंवहनी प्रणाली असते जी त्यांना हालचाल आणि आहार देण्यास मदत करते.
8. त्यांचे तोंड त्यांच्या शरीराच्या खालच्या बाजूला असते आणि ते मोलस्क, लहान मासे, एकपेशीय वनस्पती आणि डेट्रिटस खातात.
9. स्टारफिशच्या काही प्रजाती भक्षक आहेत, तर काही फिल्टर फीडर आहेत.
10. स्टारफिश त्यांच्या नळीचे पाय आणि शक्तिशाली हात वापरून शिकारीच्या उघड्या कवचांना मारण्याच्या क्षमतेसाठी ओळखले जातात.
11. काही प्रजाती पोट परत आत खेचण्यापूर्वी बाहेरून अन्न पचवण्यासाठी त्यांचे पोट त्यांच्या शरीरातून बाहेर काढू शकतात.
12. स्टारफिशला केंद्रीकृत मेंदू नसतो; त्यांच्याकडे मज्जातंतूचे जाळे असते जे त्यांच्या हालचालींचे समन्वय साधण्यास मदत करते.
13. त्यांची अनोखी त्वचा लहान, खडबडीत मणक्यांनी झाकलेली असते, ज्यामुळे त्यांना भक्षकांपासून संरक्षण मिळते.
14. स्टारफिशमध्ये रक्ताभिसरण प्रणाली नसणे; त्याऐवजी, ते पोषक आणि ऑक्सिजन वितरीत करण्यासाठी समुद्राच्या पाण्यावर अवलंबून असतात.
15. स्टारफिशच्या काही प्रजाती अर्ध्या भागात विभाजित करून किंवा हात तोडून अलैंगिकपणे पुनरुत्पादन करू शकतात.
16. लैंगिक पुनरुत्पादनामध्ये बाह्य गर्भाधानाचा समावेश होतो आणि स्टारफिश अंडी आणि शुक्राणू पाण्यात सोडतात.
17. स्टारफिश अळ्यांना बिपिनेरिया म्हणतात आणि ते प्रौढ होण्यासाठी मेटामॉर्फोसिसमधून जातात.
18. त्यांची पुनरुत्पादन करण्याची क्षमता त्यांना ऊती आणि अवयवांच्या पुनरुत्थानाचा अभ्यास करण्यासाठी मौल्यवान विषय बनवते.
19. स्टारफिश समुद्राच्या तापमानात आणि प्रदूषणात बदल करण्यास संवेदनाक्षम असतात, ज्यामुळे ते पर्यावरणीय बदलांना असुरक्षित बनवतात.
20. काटेरी तार्‍याचा मुकुट प्रवाळ खाण्याच्या प्रवृत्तीसाठी ओळखला जातो, ज्यामुळे रीफ इकोसिस्टमला धोका निर्माण होतो.
21. काही स्टारफिश लहान असले तरी इतर 3 फूट (1 मीटर) पेक्षा जास्त पसरलेल्या हातांसह बरेच मोठे होऊ शकतात.
22. स्टारफिशच्या हाताच्या टोकांवर प्रकाश-संवेदनशील पेशी असतात जे त्यांना प्रकाशातील बदल शोधण्यात मदत करतात.
23. काही प्रजाती संरक्षण यंत्रणा म्हणून शस्त्रे टाकू शकतात, भक्षकांचे लक्ष विचलित करू शकतात आणि त्यांना पळून जाऊ शकतात.
24. स्टारफिशचे आयुर्मान असते जे प्रजातींवर अवलंबून मोठ्या प्रमाणावर बदलते, काही वर्षांपासून ते दशकांपर्यंत.
25. काही संस्कृतींमध्ये, स्टारफिश त्यांच्या उल्लेखनीय क्षमतेमुळे मार्गदर्शन, प्रेरणा आणि पुनरुत्पादनाचे प्रतीक आहेत.
मला आशा आहे की तुम्हाला स्टारफिशबद्दलची ही तथ्ये मनोरंजक वाटतील!
स्टारफिश महाराष्ट्रात कोठे आढळतात
पश्चिम भारतातील एक राज्य असलेल्या महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीवर स्टारफिश आढळतात. अरबी समुद्राच्या किनाऱ्यांचा समावेश असलेल्या काही ठिकाणी तुम्हाला स्टारफिश आढळू शकतात. किनारी भाग, भरती-ओहोटी आणि खडकाळ आंतरभरतीचे क्षेत्र हे सामान्य निवासस्थान आहेत जिथे तुम्हाला हे सागरी प्राणी आढळू शकतात. लक्षात ठेवा की स्टारफिशची उपलब्धता हंगाम, भरती-ओहोटी आणि किनार्‍यावरील विशिष्ट ठिकाणांसारख्या घटकांवर आधारित बदलू शकते. तुम्हाला महाराष्ट्रातील स्टारफिशचे निरीक्षण करण्यात स्वारस्य असल्यास, त्यांना पाहण्याच्या उत्तम संधींसाठी स्थानिक समुद्रकिनारे, तसेच सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील तारकर्ली समुद्र किनाऱ्यावर हे स्टार फिश मोठ्या प्रमाणात आढळतात. तसेच खडकाळ किनारे आणि समुद्राच्या भरतीच्या वेळी सागरी परिसंस्थांना भेट देणे चांगली कल्पना आहे.
